Sekretariat

tel. 577 761 183 / 85 732 22 58

podlaski@pzd.pl

Ośrodek Finansowo Księgowy

tel. 694 757 251

ofkpodlaski@pzdpodlaski.pl

Polski Związek Działkowców 

Okręgowy Zarząd Podlaski

ul. K. Ciołkowskiego 2/5

15 - 245 Białystok

wjazd od ul. Mickiewicza

Uchwalony przez Krajową Radę PZD w dniu 20.03.2019 r. uchwałą nr 5/XXVIII/2019

Wstęp

Ogrodnictwo działkowe ma ponad stuletnią, utrwaloną przez kolejne pokolenia tradycję. W początkowym okresie zakładania ogrodów istniały szczegółowe zasady projektowania i zagospodarowywania działek ogrodniczych w taki sposób, aby mogły w pełni zabezpieczyć potrzeby rodziny w zakresie produkcji oraz spożycia owoców i warzyw.

Z upływem dekad system zagospodarowywania ogrodów ulegał niewielkim zmianom, głównie w zakresie doboru gatunków, przy zachowaniu funkcji użytkowej działek. Niestety w ostatnich latach z ogrodów zaczynają znikać kwatery sadownicze i grządki warzywne, a ogrodnictwo jest coraz bardziej wypierane z działek na rzecz tylko i wyłącznie rekreacji oraz stref wypoczynkowych.

Takie zjawisko jest w dużej mierze sprzeczne z funkcją i celem przeznaczenia terenów miejskich pod rodzinne ogrody działkowe. Należy pamiętać o tym, że ziemia jest dobrem niepomnażalnym, a podtrzymywanie złego kierunku użytkowania działek może prowadzić do całkowitego zatracenia idei ogrodnictwa działkowego, a tym samym utraty argumentów do obrony gruntów, których forma użytkowania staje się nie w pełni zgodna z ich przeznaczeniem. 

Fundamentalnym założeniem dla istnienia rodzinnych ogrodów działkowych jest utrzymanie funkcji i roli ogrodnictwa działkowego. Dlatego przesłaniem opracowanego Programu jest powstrzymanie negatywnych w skutkach tendencji, poprzez popularyzację nowoczesnego zagospodarowania działek, obejmującego prowadzenie upraw ogrodniczych z wykorzystaniem szczególnie wartościowych dla działkowców gatunków i odmian roślin sadowniczych, warzyw i ziół oraz nowoczesnych metod ich upraw wychodzących naprzeciw oczekiwaniom i potrzebom współczesnych rodzin.

W związku z niezwykłą wagą problemu, mogącego mieć wpływ na funkcjonowanie i przyszłość ROD, konieczne jest zaangażowanie wszystkich struktur PZD w realizację niniejszego Programu. Ponadto, potrzebne jest wykorzystanie wszelkich dostępnych metod, aby dotrzeć z jego przesłaniem do jak najszerszego grona działkowców. 

Znaczenie prawne prowadzenie upraw ogrodniczych na działkach w ROD podkreśla również art. 4 ustawy o ROD, który stanowi, że ROD pełnią funkcję urządzeń użyteczności publicznej. Oznacza to, że ogrody działkowe są częścią infrastruktury, która pełni doniosłą rolę w życiu społecznym, polegającą na bieżącym i nieprzerwanym zaspokajaniu zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych.

Formą zaspokajania takich potrzeb jest powszechny dostęp do terenów rodzinnych ogrodów działkowych oraz działek dających możliwość prowadzenia upraw ogrodniczych na własne potrzeby. Dzięki posiadaniu przez ogrody statusu urządzeń użyteczności publicznej, ogrody i działkowcy mogą liczyć na pomoc Państwa i samorządów. Zwłaszcza na pomoc gmin, które zgodnie z art. 6 ustawy o ROD powinny tworzyć warunki dla rozwoju ROD, w tym wspierać finansowo w ramach otrzymywanych dotacji celowych. 

Należy również pamiętać, że ogrody działkowe jako tereny zielone podlegają szczególnej ochronie określnej w art. 5 ustawy o ROD, tj. w przepisach o ochronie gruntów rolnych i leśnych, przyrody i środowiska. Powyższa ochrona została zapewniona ROD m.in. ze względu na wykorzystanie gruntów ogrodów pod uprawy ogrodnicze. 

Istotną rolę, jaką pełnią uprawy ogrodnicze w ROD wskazują również inne przepisy obowiązujące w ROD. W statucie powyższe zagadnienie wpisane jest m.in. w cele i podstawowe działania Związku (§ 6 i 7), związane m.in. z rozwojem ROD w sposób zapewniający działkowcom i ich rodzinom możliwość prowadzenia upraw ogrodniczych na własne potrzeby czy też organizowaniem i udzielaniem pomocy oraz poradnictwa w prowadzeniu upraw ogrodniczych. Prowadzenie upraw ogrodniczych ujęte jest również w uprawnieniach działkowców, którzy mają możliwość takiego zagospodarowania działek czy też korzystania z poradnictwa związkowego w zakresie upraw ogrodniczych (§ 14 ust. 1 pkt 8). Wspierać działkowców w realizacji tego zadania powinny przede wszystkim zarządy ROD, które powinny czuwać nad przestrzeganiem obowiązków przez działkowców (członków PZD) związanych z prawidłowym zagospodarowaniem działek, jak również dbać o estetyczny wygląd ROD, organizując konkursy i podejmując inne działania służące do osiągnięcia tego celu (§ 72 pkt 10, 13, 14). Działania powinny podejmować również OZ PZD, do których należy nadzór nad prawidłowym zagospodarowaniem ogrodów oraz działalność szkoleniowa (§ 110 ust. 2 pkt 10, 11, 17 i 22).

O prowadzeniu upraw wspomina również Regulamin ROD, który określa zasady odnoszące się do wyposażenia działki w różne urządzenia związane z uprawą, czy też wskazuje rośliny, jakie można, a jakich nie można uprawiać na działce w ROD (§ 41, 42, 47, 48, 52-57). W regulaminie ROD zostały również wyznaczone zadania związane z uprawą roślin, które mają realizować instruktorzy Społecznej Służby Instruktorskiej (§ 62-64). 

Jak wspomniano, prowadzenie upraw ogrodniczych jest jednym z podstawowych celów ROD. Brak jego realizacji może mieć poważne skutki prawne. Może bowiem wywrzeć negatywny wpływ na postrzeganie ogrodów działkowych jako wyłącznie "trawnik i grill", jak również wpłynąć na politykę organów państwowych i samorządowych w zakresie dalszego funkcjonowania i rozwoju ROD. W przypadku gdy ogrody nie będą realizowały wyznaczonych celów, może powstać realne zagrożenie utraty dotychczasowych praw i przywilejów Związku i działkowców, które obecnie gwarantuje ustawa o ROD, np. związanych ze zwolnieniami podatkowymi, czy też korzystnymi zasadami w zakresie tworzenia, likwidacji czy też regulacji stanu prawnego gruntów ROD. 

Warto zatem zadbać, aby na terenach ROD były realizowane wszystkie cele rodzinnych ogrodów działkowych, zwłaszcza związane z prowadzeniem upraw ogrodniczych, które służą nie tylko działkowcom i ich rodzinom, ale i całemu społeczeństwu.

I. Prawo a działka

Rodzinne ogrody działkowe oraz działki powinne realizować cele określone w ustawie z dnia 13 grudnia 2013 r. o rodzinnych ogrodach działkowych. 

Jednym z nich jest zaspokojenie wypoczynkowych oraz rekreacyjnych potrzeb społeczeństwa poprzez prowadzenie upraw ogrodniczych (art. 3 pkt 1 ustawy o ROD). To samo dotyczy działek, które powinny służyć zaspokojeniu potrzeb działkowca i jego rodziny dotyczących nie tylko wypoczynku i rekreacji ale i związanych z prowadzeniem upraw ogrodniczych (art. 2 pkt 2 ustawy o ROD).

Prowadzenie upraw ogrodniczych wiąże się również z innymi celami ROD określonymi w preambule oraz ustawie o ROD, a mianowicie:

• poprawie warunków socjalnych członków społeczności lokalnej oraz pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej (art. 3 pkt 2 i 3). Cele te realizowane są m.in. poprzez umożliwienie działkowcom i ich rodzinom produkowanie na działce własnej żywności, która jest niejednokrotnie dużo tańsza niż ta kupowana w sklepach, co pozwala na wygospodarowanie oszczędności w budżetach domowych

• integracji wielopokoleniowej rodziny, osób w wieku emerytalnym oraz niepełnosprawnych; wychowaniu dzieci w zdrowych warunkach oraz zachowaniu aktywności i zdrowia emerytów i rencistów (art. 3 pkt 4 i 5). Cele te spełniane są m.in. poprzez stwarzanie działkowcom, zwłaszcza emerytom, osobom schorowanym lub dotkniętym niepełnosprawnością, możliwości pracy na działce, a tym samym możliwości ruchu i poprawy kondycji psychicznej. Prowadzenie upraw ogrodniczych sprzyja również podnoszeniu poziomu edukacji, zwłaszcza wśród najmłodszych, którzy mają możliwość zapoznania się z procesem uprawiania warzyw i owoców;

• przywracaniu społeczności i przyrodzie terenów zdegradowanych oraz ochronie środowiska i przyrody (art. 3 pkt 6 i 7). W tym zakresie można przykładowo wymienić działania działkowców i ich rodzin związane z produkcją zdrowej, bezpiecznej dla środowiska i bogatej w substancje odżywcze żywności, ale i działania związane z przywracaniem wartości użytkowej gleby poprzez jej rekultywację. 

• oddziaływaniu na poprawę warunków ekologicznych w gminach i kształtowaniu zdrowego otoczenia człowieka (art. 3 pkt 8 i 9). Cele te są realizowane poprzez uprawianie warzyw, owoców, ziół metodami ekologicznymi (naturalne nawozy) i minimalne stosowanie środków chemicznych ochrony roślin, które stanowią zagrożenie dla zbiorników wodnych (zanieczyszczenie wody) czy też są niebezpieczne dla owadów zapylających);

• tworzeniu warunków do udostępniania terenów zielonych dla społeczności lokalnych (art. 3 pkt 10). 

III. Sposoby wdrażania Programu

1. Przygotowanie i propagowanie otwartej listy gatunków roślin ogrodniczych: sadowniczych, warzywnych i ziół oraz funkcjonalnych roślin ozdobnych.

Filarem programu jest otwarta lista roślin, skomponowana w taki sposób, aby dobór gatunków  i odmian był odpowiedni i atrakcyjny dla wielopokoleniowych rodzin pod względem łatwości uprawy i szczególnych walorów prozdrowotnych oraz wizualnych. Lista stanowi załącznik do niniejszego programu.

IV. Podsumowanie

Wobec nasilających się zagrożeń dla ogrodów działkowych, niezbędne jest podjęcie aktywnej walki w ich obronie. Jednym z głównych celów Programu jest przekonanie społeczeństwa oraz organizacji samorządowych do zasadności i konieczności istnienia oraz dalszego funkcjonowania ogrodów w miastach. Prowadzenie upraw ogrodniczych na działkach może być bezspornym argumentem potwierdzającym słuszność socjalnej roli ogrodów dla społeczeństwa. Przekształcanie się działek tylko i wyłącznie w miejsca rekreacji jest sprzeczne z ideą ogrodnictwa działkowego i obowiązującymi przepisami regulującymi funkcjonowanie ogrodów działkowych.

Dlatego tak ważne jest zaangażowanie w realizację Programu wszystkich, którym leży na sercu dobro i dalsze istnienie ogrodów działkowych.

2. Popularyzacja i promocja Programu:

a) Publikowanie artykułów tematycznych realizujących założenia i cele Programu na łamach: "Aktualności Związkowych", "Informatora działkowca", "Biuletynów Informacyjnych PZD", "Zielonej Rzeczpospolitej" oraz miesięczników "działkowiec" i "Mój Ogródek"

b) Wydanie i dystrybucja publikacji, ulotek, broszur i plakatów, zawierających informacje zachęcające do realizacji Programu i wprowadzenia nowych wartościowych upraw na działkach.

c) Publikowanie informacji na stronach internetowych Jednostki Krajowej, Okręgów, ROD i Wydawnictwa.

d) Ogłoszenie ogólnopolskiego konkursu pn "Nowoczesna działka owocowo-warzywna", promującego działki o charakterze uprawowym, których użytkownicy uzyskują wyjątkowe plony ze swojego ogrodu.

e) Wydanie publikacji książkowej pod roboczym tytułem "Nowoczesna uprawa działki". Książa będzie zawierać propozycje gatunków roślin użytkowych, metody nowoczesnej uprawy oraz przykłady projektów.

f) Promocja programu w mediach lokalnych i społecznościowych: FB, Instagram. 

3. Działalność informacyjno - szkoleniowa:

Zakres działań Okręgów PZD we wdrażaniu i realizacji Programu:

a) Szkolenia dla Zarządów ROD informujące o założeniach Programu oraz potrzebie monitorowania kierunku zagospodarowania działek w ogrodach.

b) Szkolenia dla nowych działkowców. Włączenie do realizacji zadań Programu nowych działkowców, którzy posiadają największy potencjał i wpływ na przyszły charakter upraw. Rozbudowanie tematyki dotyczącej prowadzenia upraw ogrodniczych na działkach z propozycją aranżacji działki warzywno-owocowej. Wskazywanie zalet płynących z uprawy roślin użytkowych na działce i ich znaczenie w życiu człowieka. 

c) Szkolenia dla Instruktorów SSI. Włączenie do realizacji zadań Programu Instruktorów Społecznej Służby Instruktorskiej, którzy utrzymują bezpośredni kontakt z działkowcami i prowadzą działalność edukacyjną w ogrodach. Podkreślenie roli instruktora jako doradcy działkowca w doborze  gatunków i odmian oraz metod ich uprawy na działkach.

d) Szkolenia dla działkowców oraz otwarte szkolenia, których uczestnicy będą zachęcani do uprawiania owoców i warzyw na działkach. 

e) Kampania informacyjna dla uczestników Walnych Zebrań w ROD o powstaniu Programu, jego założeniach i celach oraz potrzebie prowadzenia upraw ogrodniczych na działkach.

f) Systematyczne monitorowanie zmian charakteru zagospodarowania działek podczas corocznych przeglądów zagospodarowania ROD. 

Rola Zarządów ROD w procesie wdrażania Programu:

a) Analiza zagospodarowana rodzinnych ogrodów działkowych pod względem skali występowania zjawiska rezygnacji z funkcji użytkowej działek.

b) Propagowanie publikacji promujących Program w tym miesięcznika "działkowiec" i "Mój Ogródek" oraz książek i broszur tematycznych.

c) Promocja Programu podczas różnych uroczystości ogrodowych z podkreśleniem rangi rodzinnych ogrodów działkowych jako źródła pozyskiwania zdrowych plonów.

Założenia i cele Programu

1. Przywracanie pierwotnego przeznaczenia działki - upraw ogrodniczych na potrzeby działkowca i jego rodziny w myśl idei ogrodnictwa działkowego.

3. Promocja gatunków i odmian warzyw, owoców i ziół, które są łatwe w uprawie, nie wymagają stosowania zabiegów ochronnych, są źródłem żywności funkcjonalnej o niezwykłych walorach odżywczych, prozdrowotnych lub smakowych.

4. Zachowanie bogactwa gatunków i odmian, a przez to bioróżnorodności na działkach, co ma olbrzymie znaczenie w zachowaniu równowagi w ekosystemie, jakim jest każda działka i ogród .

5. Promocja ogrodnictwa opartego na świadomości ekologicznej

6. Zwrócenie uwagi na ekonomiczną wartość uzyskiwania owoców, warzyw i ziół z działki, co ma szczególne znaczenie dla wsparcia budżetów domowych każdej rodziny.

7. Podążanie za ogólnoświatową modą na własne ekologiczne uprawy.

8. Integracja pokoleń poprzez edukację przyrodniczą, co jest szczególnie cenne dla dzieci.

9. Dzięki uprawie warzyw, owoców i ziół realizowane są założenia hortiterapii - utrzymywanie dobrej kondycji fizycznej i psychicznej poprzez aktywną formę leczenia ogrodem.

10. Podkreślenie pomocy socjalnej i postrzeganie ogrodów w społeczeństwie jako miejsca uzyskiwania zdrowej żywności, którą można się podzielić z osobami potrzebującymi, domami dziecka, hospicjami itp.

2. Propagowanie łatwych, efektywnych i atrakcyjnych wizualnie metod produkcji własnych warzyw, owoców i ziół. Zachęta do podjęcia niestandardowych metod uprawy, zo może być szczególnie atrakcyjne dla ludzi młodych (uprawy w skrzyniach, podwyższonych grządkach, pionowe w pojemnikach, łączenie upraw z roślinami ozdobnymi).

Wybór poszczególnych gatunków roślin został dokonany ze względu na niekłopotliwą uprawę, plenność i cechowanie się korzystnym wpływem na zdrowie człowieka. Wskazane owoce, warzywa i zioła:

• regulują trawienie

• stabilizują florę jelitową

• obniżają poziom cholesterolu we krwi

• zapobiegają powstawaniu komórek rakowych

• wspierają rozwój substancji odpornościowych

• wzmacniają dziąsła i florę jamy ustnej

• poprawiają zdolność koncentracji

• podnoszą odporność na stresy

• ułatwiają spokojny sen

• pomagają utrzymać zgrabną sylwetkę

Rośliny sadownicze o małych wymaganiach siedliskowych i pielęgnacyjnych, wcale lub rzadko porażane przez choroby i szkodniki:

Warzywa liściowe:

Warzywa przyprawowe:

Inne gatunki:

Rośliny chętnie odwiedzane przez owady pożyteczne i zapylające:

Zadarniające, głównie jako żywa ściółka w uprawach sadowniczych:

Stosowane w uprawach współrzędnych warzyw:

Cenne gatunki sadownicze o nieco większych lub specyficznych wymaganiach glebowych lub uprawowych:

Inne gatunki:

Jagoda kamczacka

odm: Wojtek, Zojka, Borealis, Jugana, Vostorg

Endywia (z siewu i rozsady) - nie jedzą jej ślimaki, mniej podatna na choroby

Rzeżucha ogrodowa 

Szpinak musztardowy

Sałata rzymska (w typie odmian mini) - do małych ogrodów, do uprawy w skrzyniach i pojemnikach (na balkon i na tarasy)

Sałata masłowa np. z siewu do szybkiego zbioru - na małe listki, sałaty listkowe - kolorowe, zielone, ciemnofioletowe, listkowe - dębolistne

Roszponka

Gatunki ziół do uprawy na działkach:

Bazylia

Majeranek

Tymianek

Mięta

Melisa

Lubczyk

Lebiodka (oregano)

Czosnek niedźwiedzi

Kolendra

Cząber

Rozmaryn

Rukola (rokietta)

Szpinak zwyczajny

Sałata japońska

Jarmuż

Świdośliwa olcholistna

odm: Northline, Smoky, Honeywood, Pembina

Dereń jadalny

odm: Elegantnyj, Szafer, Joligo, Jantarnyj

Czarna malina

odm: Litacz

Szczypiorek

odm: Bohemia, Wulkan

Trybula

Szczypiorek czosnkowy

Cebula z dymki

Papryka ostra 

Koperek

odm: Amat, Skaner

Pietruszka naciowa

odm: Fest, Astra, Festival, Fiesta

Pigwa wielkoowocowa

odm: Champion, Bereczki, Portugalska, Lescovac

Bez czarny

odm: Samyl, Sampo, Aureomarginata, Eva

Borówka wysoka (amerykańska)

odm: Duke, Patriot, Bluecrop, Chandler, Darrow

Aktinidia ostrolistna

odm: Domino, Geneva, Bingo, Ananasnaja, oraz męski Weiki

Żurawina

odm: Bergman, Franklin, Stevens, Pilgrim

Winorośl

odm: odporne na choroby

Fasola szparagowa karłowa

odm: Tara, Syrena, Laurina, Korona, Muza, Ametyst, Ibiza

Cukinia

odm: żółta Atena F1, zielona Astra F1

Rzodkiewka

odm: Lada, Krasa, Silesia, Rowa, Carmen

Kalarepa - uprawa z rozsady

odm: Gigant, Gabi

Papryka słodka - odmiany krajowe, o czerwonych owocach, dobrze dostosowane do warunków naszego klimatu (równomiernie dojrzewające), np. Roberta, Robertina 

Pomidory

odm. koktajlowe (typu cherry)

Okra

Brukselka - uprawa z rozsady

Lawenda

Barwinek

Aksamitka

Nagietek

Nasturcja

Nostrzyk żółty

Wilczomlecz groszkowy

Zioła

Runianka

Dąbrówka rozłogowa

Epimedium

Przylaszczka

Kopytnik

Żurawka

Funkia

Brunera

Kocimiętka

Szałwia omszona

Przetacznik

Miodunka

Jeżówka

Krwawnik

Żywokost

Krokus

Głębigroszek

atrakcyjne strąki, mało miejsca zajmuje - na balkon, tarasy, przy płocie

Burak liściowy

odm: Bright Lights, Lucullus

Dynia 

odm: Justynka F1, Hokkaido, Muskat de Provence (odmiana dyni piżmowej)

Groch na zielono

odm: Jantar, Kaskada, Telefon, Primavil, cukrowy: Oregon, Sugar, Ambrosia

Śliwa węgierka

odm: tolerancyjne na szarkę (Tolar, Promis, Nectavit)

Maliny jesienne

odm: Polka, Polesie

Poziomki

Truskawki

odm: odporne na choroby, powtarzające owocowanie

Porzeczki czarne, czerwone lub białe

zwłaszcza formy pienne

Cytryniec chiński

Pigwowiec

Morwa biała

odm: Gerardi's Dwarf

Rokitnik

odm: Czuskaja, Botaniczeskaja, Podarok Sadu, Witaminaja i męski Pollmix

Kolcowój szkarłatny

odm: Big Berry, New Big, Sweet Berry, No 1

Aronia

odm: Hugin, Nero, Galicjanka, Viking